Dafnia, rozwielitka (Daphnia) – rodzaj słodkowodnych stawonogów zaliczanych do grupy wioślarek.

Dafnie to niezwykle spektakularne zwierzęta. Mimo niepozornego wyglądu, pełnią kluczową rolę w ekosystemie stawu kąpielowego. W naturalnych stawach są pokarmem dla ryb planktonożernych, a same z wody odfiltrowują glony, dzięki czemu jezioro szybko staje się czystsze.

Co to są dafnie?

Dafnie znane są m.in. jako żywy pokarm dla rybek akwariowych. Są rodzajem wioślarek – malutkich słodkowodnych skorupiaków zamieszkujących jeziora, stawy czy inne naturalne akweny. Ich rola w zbiornikach wodnych jest trudna do przecenienia. Można ją porównać do roli zwierząt kopytnych na sawannie, bo tak jak one, dafnie są głównym konsumentem produkcji pierwotnej. W jeziorze czy stawie są efektywnym filtratorem. Mówi się, że jeśli w zbiorniku wodnym jest dużo wioślarek, to znak, że można bezpiecznie w nim pływać.

Mistrzynie reprodukcji

Pęd do rozrodu u wioślarek jest większy niż w przypadku królików. Ich rozmnażanie się jest błyskawiczne i spektakularne. Jedna samica tylko w ciągu sześciu tygodni może dochować się kilkuset córek. Nie potrzebuje do tego nawet partnera. Dafnie mogą rozmnażać się w sposób bezpłciowy, który jest wydajny i bardzo szybki lub sposób płciowy, który jest dużo wolniejszy, ale w pewnych sytuacjach konieczny dla funkcjonowania tego gatunku. Rozród bezpłciowy, czyli partenogeneza, polega na tym, że zwierzęta te produkują potomstwo bez zapłodnienia. Te jaja, które wytwarzane są przez samice, są genetycznie identyczne z matkami. A więc taka matka produkując jaja, produkuje swój własny klon. W przypadku rozrodu płciowego, do którego dochodzi zwykle w trudnych warunkach np. silnego zagrożenia drapieżnictwem, kolejne dafnie produkowane są poprzez dzieworództwo i genetycznie nie różnią się od dojrzałych osobników. Sama płeć dafni jest zdeterminowana hormonalnie.

Dafnie jako skuteczny filtrator

Dafnie odżywiają się glonami poprzez skomplikowany narząd filtracyjny. Składa się on z wielu elementów, ale zasadniczą częścią tego narządu są odnóża tułowiowe, które są zaopatrzone w zespół rzęsek tworzących rodzaj sita. Dafnie przepuszczają wodę przez te sita, zachowując na ich strukturach wszelkie drobne cząstki, które są potem transportowane do przewodu pokarmowego. Cały ten proces odbywa się w tak zwanej komorze filtracyjnej, otoczonej swoistym pancerzykiem zwanym karapaksem.

Wydajność filtracyjna dafni jest ogromna. Pojedyncza dafnia – rozwielitka wielka czy dafnia magna – potrafi przefiltrować kilka mililitrów wody na godzinę. W przypadku gdy liczba godzin na dobę i liczba tych zwierząt zostaną przez siebie pomnożone, okaże się, że cała objętość wody w jakiej te zwierzęta pływają może być w ciągu jednej doby wielokrotnie przepuszczona przez aparat filtracyjny. Filtrowana przez dafnie woda może stać się w końcowym efekcie krystalicznie przezroczysta.

Nie wszystkie rodzaje glonów to dobry pokarm dla dafni. Przykładem są tutaj glony nitkowate, które mogą stanowić nawet pewne zagrożenie dla tych skorupiaków. Dafnie unikają ich ze względu na nitkowaty kształt kolonii glonów, które zaplątując się, mogłyby zatkać ich aparat filtracyjny. I chociaż dafnie są w stanie zjadać takie glony, wydajność pozyskiwania takiego rodzaju pokarmu jest bardzo mała i nieopłacalna. Zagrożeniem dla dafni są ponadto sinice, które pod koniec sezonu wegetacyjnego w lecie powodują zakwity, również te toksyczne. Toksyny sinicowe nie pozostają bez wpływu na dafnie, ale nawet pojawienie się nietoksycznych sinic powoduje ustąpienie tych zwierząt. Dafnie przegrywają na przykład z bardzo małymi wiszorkami, którym sinice nie przeszkadzają. Wiszorki bowiem posiadają niewielkie narządy filtracyjne i są w stanie filtrować wodę przez bardzo małe szczeliny w komorze filtracyjnej, która uniemożliwia dostanie się do środka glonom nitkowatym.

Gdzie wykorzystuje się zdolność filtracyjną dafni?

Dafnie są bardzo dobrymi filtratorami i ta cecha jest wykorzystywana w zabiegach rekultywacyjnych jezior w procesie tzw. bioremediacji. Jest to metoda oczyszczania wód w stawach kąpielowych bez konieczności budowy kosztownych oczyszczalni i wykonywania wszelkich inżynierskich zabiegów, które zmierzają do tego, żeby zatrzymać użyźnianie jezior. Nadmierna żyzność to główny problem środowiskowy w jeziorach. Ludzie oczekują od stawu kąpielowego, że będzie sprzyjało rekreacji, a woda w nim będzie krystalicznie czysta. Żeby przywrócić czystość wody można: albo jezioro uczynić oligotroficznym, czyli takim mało żyznym, albo oczyścić wodę w jeziorze takim jakie ono jest, nie dotykając jego żyzności. Oczywiście obfitość glonów, jak obfitość każdej populacji dowolnego organizmu, zależy od tempa pojawiania się nowych osobników i tempa ich ubywania. Żyzność decyduje o tym, jak szybko rekrutują się kolejne komórki glonów. Dafnie potrafią zmniejszyć populację glonów i uczynić wodę przezroczystą, mimo nawet bardzo intensywnego wzrostu żyzności jeziora.

Podczas projektowania i budowy stawów kąpielowych stosujemy filtry z serii HydroGravity, które chronią zooplankton przed zniszczeniem.